مسجد جامع گناباد؛ مسجدی با کتیبه‌های کوفی قرن هفتم + عکس

از امتیازات مهم این مسجد وجود کتیبه‌های کوفی و آجرکاری‌های زیبا است که بر اطراف ایوان قبله آن نقش بسته است و در انتهای حاشیه کتیبه خط کوفی، تاریخ ساخت این مسجد، سال ۶۰۹ هجری قمری برابر با ۱۲۱۲ میلادی مشخص شده است.

این مسجد یکی از سه مسجد ایران است که به سبک دو ایوانی در اوایل قرن هفتم هجری ساخته شده و از بقیه سالم‌تر مانده است و بر اساس آثار و شواهد موجود، ساختمان کنونی دارای الحاقاتی است که احتمالا در دوران ایلخانی ایجاد شده است.

با توجه به نتایج به دست آمده، لایه‌های کف مسجد متشکل از ماسه بادی است و قسمت‌هایی از بناهای مدفون شده در زیر ماسه‌ها، در حدود قرن سوم هجری ساخته شده و مصالح آن بیشتر از خشت و گل و چینه بوده است و بر اثر ریزش ماسه‌های فراوان، این بناهای کوچک با سطح زمین برابر شده و بناهای بعدی بر روی همان ابنیه مدفون شده قبلی ساخته شده‌اند.

امان‌الله نوروزی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان گناباد در گفت‌وگو با ایکنا، مسجد جامع گناباد را از بناهای ارزشمند دوره خوارزمشاهیان در خراسان عنوان کرد و افزود: آثار و شواهد معماری این مسجد که در کوی شرقی این شهر واقع است، حکایت از آن دارد که مسجد جامع فعلی بر روی مسجدی کهن‌تر بنا شده و در دوره ایلخانی نیز فضاهایی به آن افزوده شده است.

وی با بیان اینکه این اثر با شماره ۳۲۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، اظهار کرد: مسجد جامع با نقشه دو ایوانی شامل سر در تزئینی، صحن یا میان‌سرا، ایوان‌های شمالی و جنوبی، رواق و سه شبستان ستون‌دار می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان گناباد افزود: سردر ورودی ضلع شمال شرقی بنا با طاق جناغی و حاشیه ای تزیینی در پاکار طاق مزین به نقوش پرندگان در میان گل و برگ بوده که بر روی لایه ای از گچ ایجاد شده است.

نوروزی عنوان کرد: ایوان اصلی یا ایوان قبله در سمت جنوبی صحن واقع شده که با چهار طاق گهواره عرضی و چهار قوس، دارای تزئیناتی آجری شامل دو قطار پیچ، نوارهای اسلیمی و یک حاشیه کتیبه قرآنی به خط بنایی بوده که در پایان عبارت «تسع و ستمائه ۶۰۹ هـ . ق»‌ به چشم می‌خورد.

وی با بیان اینکه کتیبه داخل ایوان نیز حاوی نام بانی خیر و سازنده مسجد است، افزود: در ایوان اصلی مسجد جامع محراب با نقوش هندسی گیاهی، کتیبه‌هایی به خط معلقی مشاهده می‌شود، همچنین در ضلع شرقی ایوان شرقی، شبستانی موسوم به قرآن است که پوشش سقف آن بر روی چهار ستون قرار گرفته است.

نوروزی با اشاره به مرمت این اثر تاریخی در چندین مرحله ابراز کرد: از مهم‌ترین اقدامات مرمتی این اثر فاخر در چند سال اخیر می‌توان به عملیات مرمتی شامل بام‌سازی و آجرفرش مجدد بام شبستان شرقی، کف‌سازی، نورپردازی و گچ‌کاری شبستان جنوب شرقی، تعویض دو درب چوبی بنا، اجرای تزئینات آجری در دو ایوان ورودی و نورپردازی ایوان‌های اصلی و محوطه مسجد اشاره کرد.

گرچه بیش از ۸ قرن از قدمت مسجد جامع گناباد می‌گذرد، اما این مسجد همچنان به حیات خود ادامه‌ می‌دهد و روزانه شاهد حضور قشرهای مختلف مردم در نماز جماعت و مراسم مذهبی مختلف است.

این مسجد که یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مکان‌های برگزاری مراسم اعتکاف است، هرساله شاهد حضور خیل عظیم معتکفان در ایام‌البیض است که در فضای معنوی و معماری زیبای اسلامی آن، با خدای خویش راز و نیاز می‌کنند.