دو نگاه به یک شخصیت
«تØری٠شخصیت امام خمینی رØمه‌الله» کلیدواژه‌ای بود Ú©Ù‡ با بیانات رهبر انقلاب اسلامی در بیست Ùˆ ششمین سالروز رØلت امام خمینی رØمه‌الله به Ø´Ú©Ù„ جدی وارد ادبیات سیاسی Ùˆ رسانه‌ای کشور شد. رهبر انقلاب با اشاره به خطرات ناشی از این موضوع، نتیجه‌ی چنین اتÙاقی را سیلی خوردن ملّت ایران دانستند:
«تØری٠شخصیّت امام، تØری٠راه امام Ùˆ منØر٠کردن مسیر صراط مستقیم ملّت ایران است. اگر راه امام را Ú¯Ù… کنیم یا Ùراموش کنیم یا خدای نکرده عمداً به کنار بگذاریم، ملّت ایران سیلی خواهد خورد.»[Û±]
«تØری٠شخصیّت‌ها به این است Ú©Ù‡ ارکان اصلی شخصیّت آن انسان بزرگ، یا مجهول بماند، یا غلط معنا شود، یا به‌صورت انØراÙÛŒ Ùˆ سطØÛŒ معنا شود.»[Û²]
این تØری٠در صورتی اتÙاق می‌اÙتد Ú©Ù‡ Ùرد یا جریاناتی بخواهند با امام رØمه‌الله برخوردی از سر تعار٠و تجلیل‌های شعاری Ùˆ سطØÛŒ داشته Ùˆ با معرÙÛŒ امام رØمه‌الله Ùقط به‌عنوان یک «شخصیت تاریخی Ù…Øترم» ختم٠مکتب Ùˆ خط Ùکری Ùˆ سیاسی او را رقم بزنند:
«امام را نباید به‌عنوان صرÙاً یک شخصیّت Ù…Øترم تاریخی مورد توجّه قرار داد؛ بعضی این‌جور میخواهند: امام یک شخصیّت Ù…Øترمی است در تاریخ این کشور Ú©Ù‡ روزگاری بود، Ùعّال بود، Ù…Ùید بود، بعد هم از میان جمعیّت رÙت Ùˆ روزگار او تمام شد؛ اØترامش میکنیم، نامش را با تجلیل می‌آوریم، صرÙاً همین؛ بعضی میخواهند امام را این‌جور بشناسند Ùˆ بشناسانند Ùˆ این‌جور تلقّی کنند؛ این غلط است.»[Û³]
اما راه مقابله با این نگاه٠«انØراÙی، سطØÛŒ Ùˆ غلط» Ú©Ù‡ به تØری٠شخصیت امام خمینی رØمه‌الله منجر می‌شود چیست؟
رهبر انقلاب اسلامی راه مقابله با این جریان را «بازخوانی اصول امامرØمه‌الله» معرÙÛŒ می‌کنند:
«آن راهی Ú©Ù‡ میتواند مانع از این تØری٠بشود، بازخوانی اصول امام است.»[Û´]
«امام منهای خط امام، امام بی‌هویت است. سلب هویت از امام، خدمت به امام نیست.»[۵]
«امام یک اصولی دارد، یک مبانی‌ای دارد؛ این مبانی در طول ده سال دوران Øاکمیّت اسلامی Ùˆ پیش از آن در طول پانزده سال دوران نهضت، در بیانات گوناگون بیان شده است؛ اصول امام را در این بیانات میشود پیدا کرد؛ این اصول را، این خطوط را کنار هم Ú©Ù‡ بگذاریم، یک شاکله‌ای از امام بزرگوار تشکیل خواهد شد؛ شخصیّت امام این است.»[Û¶]
مجموعه چندرسانه‌ای: اصول Ù‡Ùتگانه امام
توطئه مستکبرین برای انØرا٠انقلاب
Ø·ÛŒ سال‌های گوناگون٠پس از ارتØال امام خمینی رØمه‌الله به‌خصوص از دهه‌ی Û¸Û° به این سو یکی از رویه‌های ثابت رهبر معظم انقلاب تأکید بر خط Ùˆ مکتب امام رØمه‌الله Ùˆ بازشناسی شخصیت ایشان از این منظر بوده است. در این نگاه سخن Ú¯Ùتن از امامرØمه‌الله Ùˆ انقلاب با یکدیگر تÙاوتی ندارد:
«در Øقیقت، سخن Ú¯Ùتن از امام Ùˆ انقلاب، با یکدیگر تÙاوتی ندارد. شخصیت امام Ùقط خصوصیات ممتازی نبود Ú©Ù‡ در او وجود داشت Ùˆ شخصیت ایشان را تشکیل میداد. Ø´Ú©Ù‘ÛŒ نیست Ú©Ù‡ امام بزرگوار ما از ابعاد مختلÙØŒ یک شخصیت برجسته Ùˆ ممتاز، یک عالم٠بزرگ، یک Ùقیه صاØب مکتب، یک Ùیلسو٠برجسته، یک سیاستمدار، یک Ù…ØµÙ„Ø Ø¨Ø²Ø±Ú¯ اجتماعی Ùˆ از Ù„Øاظ روØیّات، صاØب خصلتها Ùˆ خصوصیات ممتاز Ùˆ کم‌نظیر بود. همه‌ی اینها شخصیت امام را در چشم مردم٠دوران خود او Ùˆ دورانهای بعد برجسته میکند؛ لیکن شخصیت امام بزرگوار ما در این خصوصیات منØصر نیست. بÙعد دیگر شخصیت او عبارت است از اصول Ùˆ خطوط روشنی Ú©Ù‡ او در این کشور، در این منطقه Ùˆ در مقابل چشم همه‌ی مردم جهان آنها را بنیاد کرد؛ براساس آن یک نظام سیاسی Ùˆ اجتماعی به وجود آورد Ùˆ امیدهای بزرگی را در دل مستضعÙان عالم Ùˆ امّت اسلامی ایجاد نمود. شخصیت امام از اصول اساسی او جدا نیست. در Øقیقت، هویّت Ùˆ اصول انقلاب ما خطوط برجسته شخصیت امام را هم تشکیل میدهد.»[Û·]
برای Ùهم چرایی این تأکیدات Øضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر مکتب Ùˆ اصول امام خمینی رØمه‌الله می‌توان به توطئه‌های مستکبرین Ùˆ دشمنان انقلاب اسلامی اشاره کرد. برنامه‌ریزی قدرتهای سلطه‌گر برای انØرا٠جنبش‌ها Ùˆ انقلاب‌های عدالت‌خواهانه Ùˆ هضم آنها در هاضمه‌ی خود موضوعی است Ú©Ù‡ همواره مورد توجه Ùˆ تذکر رهبری قرار گرÙته است:
«دأب سیاستهای مسلّط٠عالم این بوده Ùˆ هست Ú©Ù‡ جنبشهای عدالتخواهانه‌ی مردم نقاط مختل٠دنیا را در هاضمه‌ی سیاسی Ùˆ Ùرهنگی خود بریزند Ùˆ در واقع هویّت آن جنبشها Ùˆ Øرکتهای مردمی Ùˆ عدالتخواهانه را از بین ببرند.»[Û¸]
بر این اساس از منظر رهبر انقلاب راه مقابله با این توطئه Ùˆ طراØی٠خطرناک دشمن برای «انØرا٠و نابودی انقلاب» ØÙظ «جهت‌گیری صØÛŒØ Ø§Ù†Ù‚Ù„Ø§Ø¨Â» بوده Ùˆ این مهم تنها در صورتی امکان‌پذیر می‌شود Ú©Ù‡ به امام خمینی رØمه‌الله «از منظر یک شاخص» نگریسته شود:
«نگاه به امام از منظر یک شاخص. این نگاه از این جهت اهمیت پیدا میکند Ú©Ù‡ چالش اصلی همه‌ی تØولات بزرگ اجتماعی -از جمله انقلابها- صیانت از جهتگیریهای اصلی این انقلاب یا این تØول است. این مهمترین چالش هر تØول عظیم اجتماعی است Ú©Ù‡ هدÙهائی دارد Ùˆ به سمت آن هدÙها Øرکت Ùˆ دعوت میکند. این جهتگیری باید ØÙظ شود. اگر جهتگیری به سمت هدÙها در یک انقلاب، در یک Øرکت اجتماعی صیانت نشود Ùˆ Ù…ØÙوظ نماند، آن انقلاب به ضد خود تبدیل خواهد شد؛ در جهت عکس اهدا٠خود عمل خواهد کرد.»[Û¹]
برای جلوگیری از انØراÙ٠انقلاب راهی به غیر از رجوع به امام رØمه‌الله به‌عنوان شاخص وجود نداشته Ùˆ ندارد:
«دشمن انقلاب، دشمن امام بیکار نمینشیند؛ سعی میکند این انقلاب را از پا در بیاورد. Ú†Ù‡ جور؟ با منØر٠کردن راه انقلاب. بنابراین لازم است ما شاخص داشته باشیم. بهترین شاخصها، خود امام Ùˆ خط امام است. امام بهترین شاخص برای ماست.»[Û±Û°]
امتیاز Ùˆ نقطه‌ی قوت بزرگ انقلاب اسلامی این است Ú©Ù‡ امام رØمه‌الله «چارچوب مستØکمی» را برای ØÙظ آن از انØرا٠و غلتیدن به Ú†Ù¾ Ùˆ راست ایجاد کرده Ùˆ این «هنر بزرگ امام خمینی رØمه‌الله» بوده است:
«هنر بزرگ٠امام بزرگوار ما این بود Ú©Ù‡ چارچوب Ù…ØÚ©Ù…ÛŒ را برای این انقلاب به وجود آورد Ùˆ نگذاشت این انقلاب در هاضمه‌ی قدرتها Ùˆ جریانهای سیاسى٠مسلّط هضم شود. شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی»، یا شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» Ú©Ù‡ تعالیم امام Ùˆ خطّ اشاره‌ی انگشت ایشان در دهان مردم انداخت، معنایش این بود Ú©Ù‡ این انقلاب متّکی به اصول ثابت Ùˆ مستØÚ©Ù…ÛŒ است Ú©Ù‡ نه به اصول سوسیالیزم٠اردوگاه آن روز شرق ارتباطی دارد، نه به اصول سرمایه‌دارى٠لیبرال اردوگاه غرب.»[Û±Û±]
الزامات Ùهم صØÛŒØ Ø§Ù…Ø§Ù… خمینی رØمه‌الله
توجه به امام خمینی رØمه‌الله به‌عنوان یک «شاخص» الزامات خاص خود را دارد Ùˆ نمی‌توان با هر شیوه‌ای به تÙسیر امام رØمه‌اللهپرداخت. با رجوع به بیانات رهبری می‌توان به نکات مهمی برای Ùهم‌٠صØÛŒØ Ø§ØµÙˆÙ„ امام خمینی رØمه‌الله دست یاÙت. یکی از مسائل مهم در این زمینه پرهیز از دادن نسبت‌های ناروا است:
«هرکسی هر ØرÙÛŒ را Ú©Ù‡ خودش می‌پسندد به امام نسبت ندهد. آنچه را به امام نسبت میدهیم، باید در منابع مربوط به امام موجود باشد، آن هم به Ø´Ú©Ù„ مکرّر، به Ø´Ú©Ù„ مستمر.»[Û±Û²]
توجه به «مبانی Ùکری» Ùˆ «شاکله‌ی اصلی تÙکّر» امام رØمه‌الله در این زمینه بسیار مهم بوده Ùˆ نمی‌توان تصمیم‌های مقطعی Ùˆ یا Øوادث روی داده در زندگی امام رØمه‌الله را مبنای تØلیل شخصیت او قرار داد:
«بØØ« ما بر مبانی Ùکری امام است؛ بØØ« بر سر تصمیم‌های مقطعی Ùˆ مربوط به زمان یا مکان نیست؛ بØØ« بر سر٠آن شاکله‌ی اصلی تÙکّر امام بزرگوار ما است… امام یک اصولی دارد، یک مبانی‌ای دارد… این اصول را، این خطوط را کنار هم Ú©Ù‡ بگذاریم، یک شاکله‌ای از امام بزرگوار تشکیل خواهد شد؛ شخصیّت امام این است… زندگی امام مثل زندگی همه‌ی انسانهای دیگر Ùراز Ùˆ نشیب‌هایی دارد؛ Øوادثی در آن اتّÙاق اÙتاده است Ùˆ هر Øادثه‌ای اقتضائی داشته است.»[Û±Û³]Â
مجموعه طرØ: تØری٠امام
«مکتب امام یک بسته‌ی کامل است، یک مجموعه است، دارای ابعادی است؛ این ابعاد را باید با هم دید، با هم ملاØظه کرد.»[Û±Û¶]
از این منظر منبع درک٠مØکمات تÙکر Ùˆ راه امام خمینی رØمه‌الله «بیانات Ùˆ وصیتنامه‌ی» اوست Ùˆ «باید» برای شناخت امام رØمه‌اللهاز منظر یک «شاخص» به آنها رجوع کرد:
«مبانی امام، مبانی روشنی بود. این مبانی -اگر کسی نخواهد مجامله کند، تعار٠کند- در کلمات امام، در بیانات امام، در نامه‌های امام، و بخصوص در وصیتنامه‌ی امام -که کوتاه‌شده‌ی همه‌ی آن مواضع است- منعکس است.»[۱۷]
«کلمات امام، کلمات واضØÛŒ است؛ Ù…Øکمات Ùˆ بیّنات است… همه باید این کلمات را درست بÙهمیم Ùˆ بر آن تدبّر کنیم، تا راه امام را اشتباه نکنیم.»[Û±Û¸]
چگونگی٠استÙاده از بیانات امام خمینی رØمه‌الله برای دست‌یابی به اصول Ùˆ Ù…Øکمات تÙکر امام رØمه‌الله نیز بسیار مهم است. Øضرت آیت‌الله خامنه‌ای «روش Ùˆ اسلوب اجتهادی» را راه برداشت صØÛŒØ Ø§Ø² بیانات امام رØمه‌الله Ùˆ رسیدن به نظرات ایشان معرÙÛŒ کرده‌اند:
«می‌پرسند Ú©Ù‡ به نظرات امام چگونه دست پیدا کنیم؟ به نظر من این کاملاً روشن است. نظرات امام یک مجموعه است Ùˆ خوشبختانه بیانات امام ثبت شده است Ùˆ همین است Ú©Ù‡ هست. مثل همه‌ى متونى Ú©Ù‡ از آن‌ها می‌شود تÙکر گوینده را استنباط کرد؛ منتها با شیوه‌ى درست٠استنباط. شیوه‌ى درست٠استنباط این است Ú©Ù‡ همه ØرÙ‌ها را ببینند، آن‌ها را در کنار هم قرار بدهند؛ توى آنها عام هست، خاص هست؛ مطلق هست، مقید هست. ØرÙ‌ها را باید با همدیگر سنجید، تطبیق کرد؛ مجموع این ØرÙ‌ها، نظر امام است. البته کار خیلى ساده‌اى نیست، اما روشن است Ú©Ù‡ باید Ú†Ù‡ کار کنیم: یک کار اجتهادى است؛ اجتهادى است Ú©Ù‡ از عهده‌ى شما جوان‌ها برمى‌آید. بنشینند واقعاً گروه‌هاى کارى در زمینه‌هاى مختلÙØŒ نظر امام را استنباط کنند، از Ú¯Ùته‌هاى امام به دست بیاورند.»[Û±Û¹]