از نگاه قرآن منافق چه کسی است؟

منافق همانند موش صحرایی است که برای لانه اش دو راه قرار می دهد و یکی از آن دو را باز می گذارد و از آن رفت و آمد می کند و دیگری را بسته نگه می دارد. هر گاه احساس خطر کند، با سر راه بسته را باز کرده و می گریزد. نام سوراخ مخفی موش « نافقاء » است که کلمه « منافق » نیز از همین واژه گرفته شده است .

منافق کیست و نفاق به چه معناست؟

نفاق دارای معنای گسترده ای است و هر کس که زبان و عملش هماهنگ نباشد ، سهمی از نفاق دارد . در حدیث می خوانیم: اگر به امانت خیانت کردیم و در گفتار دروغ گفتیم و به وعده های خود عمل نکردیم ، منافق هستیم؛ گر چه اهل نماز و روزه باشیم.^۱ تظاهر و ریاکاری نیز نوعی نفاق است.

برخی از ویژگی های منافقان در قرآن کریم

منافقان افرادی هستند که در ظاهر خود را مومن و مصلح نشان می دهند ولی در باطن ایمان ندارند ؛ با افراد بی دین ، رفت و آمد و خلوت می کنند ؛ نمازشان با کسالت و انفاقشان با کراهت است ؛ نسبت به مؤمنان عیب جویند ؛ از جبهه و جهاد فراری و از خدا غافل اند ریاکار، شایعه ساز و علاقه مند به دوستی با کفارند ؛ ملاک علاقه شان کامیابی و ملاک غضبشان ، محرومیت است ؛ نسبت به پیشرفت مومنان نگران ، ولی نسبت به مشکلاتی که برای مسلمانان پیش می آید شادند.

خداوند بزرگ در سوره هایی از قرآن سیمای منافقان را به تصویر کشیده است .

 ۱- دروغ گویی

” Ùˆ گروهی از مردم کسانی هستند Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ گویند: به خدا Ùˆ روز قیامت ایمان آورده ایم . در حالی Ú©Ù‡ مومن نیستند . ” ^Û²

 ۲- فریبکاری

“منافقان به پندار خود با خداوند Ùˆ مومنان نیرنگ Ù…ÛŒ کنند در حالی Ú©Ù‡ جز خودشان را فریب نمی دهند ØŒ اما نمی فهمند!” ^Û³

مراد از خدعه منافقان با خدا، یا خدعه و نیرنگ آنان با احکام خدا و دین الهی است که آن را مورد تمسخر و بازیچه قرار می دهند و یا به معنای فریبکاری با پیامبر خداست ؛ زیرا خدعه با رسول خدا به منزله خدعه با خداست که روشن است این گونه فریبکاری در واقع فریب خود است. چنان که اگر پزشک، دستور مصرف دارویی را بدهد و بیمار به دروغ بگوید که آن را مصرف کردم ، به گمان خودش پزشک را فریب داده ، ولی به راستی خود را فریب داده است .

 ۳- بیمار دل

در دلهای منافقان ØŒ بیماری است ØŒ پس خداوند بیماری آنان را بیفزاید. Ùˆ برای آنان عذابی دردناک است ØŒ به سزای آنکه دروغ Ù…ÛŒ گویند . ” ^Û´

در حقیقت منافق ، بیمار است . همان گونه که بیمار، نه سالم است و نه مرده ، منافق نیز نه مؤمن است و نه کافر . بیماری منافق نیز رشد سرطانی دارد .

 ۴- فسادگر در زمین

” هر گاه به آنان (منافقان) گفته شود در زمین فساد نکنید ØŒ Ù…ÛŒ گویند Ø› همانا ما اصلاح گرهستیم . “^Ûµ

خداوند آنان را به استهزا Ù…ÛŒ گیرد Ùˆ آنان را چنان در طغیانشان مهلت Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ سرگردان Ù…ÛŒ شوند. ” امام رضا (ع) در تفسیر این آیه Ù…ÛŒ فرماید: خداوند ØŒ اهل مکر Ùˆ خدعه Ùˆ استهزا نیست ØŒ اما جزای مکر Ùˆ استهزای آنان را Ù…ÛŒ دهد

۵- بی خرد

” آگاه باشید! آنان خود اهل فسادند ØŒ ولی نمی فهمند. ” ^Û¶

 ۶- تحقیر مومنان

” Ùˆ چون به آنان گفته شود، شما نیز همان گونه Ú©Ù‡ (سایر) مردم ایمان آورده اند ایمان آورید، (آنها با تکبر Ùˆ غرور) گویند: آیا ما نیز همانند ساده اندیشان Ùˆ سبک مغزان ایمان بیاوریم ØŸ آگاه باشید ! آنان خود بی خردند ØŒ ولی نمی دانند .»”^Û·

 ۷- دو چهره

” Ùˆ چون با اهل ایمان ملاقات کنند گویند: ما (نیز همانند شما) ایمان آورده ایم . ولی هر گاه با (همفکران) شیطان صفت خود خلوت کنند ØŒ گویند: ما با شما هستیم ØŒ ما (اهل ایمان را) مسخره Ù…ÛŒ کنیم . “^Û¸

 ۸- سردرگم

” خداوند آنان را به استهزا Ù…ÛŒ گیرد Ùˆ آنان را چنان در طغیانشان مهلت Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ سرگردان Ù…ÛŒ شوند. “^Û¹

امام رضا (ع) در تفسیر این آیه می فرماید: خداوند ، اهل مکر و خدعه و استهزا نیست ، اما جزای مکر و استهزای آنان را می دهد. ^۱۰

چنان آنان را در طغیان و سرکشی خود رها می کند تا سردرگم و غرق شوند.

 ۹- دین فروش

” آنان کسانی هستند Ú©Ù‡ به بهای (از دست دادن) هدایت ØŒ خریدار ضلالت Ùˆ گمراهی شدند . اما این داد Ùˆ ستد ØŒ سودشان نبخشید Ùˆ راه هدایت نیافتند.” ^Û±Û±

 ۱۰- آتش افروز

«” مثل آنان (منافقان) مثل کسی است Ú©Ù‡ آتشی افروخته ØŒ پس چون آتش اطراف خود را روشن ساخت ØŒ خداوند روشنایی Ùˆ نورشان را برد Ùˆ آنان را در تاریکی هایی Ú©Ù‡ (هیچ) نبینند ØŒ رهایشان کرد. “^Û±Û²

این آیه در مقام تشبیه روحیات و حالات منافقان است . آنان ، آتش می افروزند ، ولی خداوند نورش را می برد و دود و خاکستر و تاریکی اش را برای آنان وا می گذارد ..

منافقان برای آنکه به اهداف خود برسند، آتش افروزی می کنند .

 ۱۱- باطل گرا

” آنان ( از شنیدن حق) کر Ùˆ ( از گفتن حق) Ú¯Ù†Ú¯ Ùˆ (از دیدن حق) کورند ØŒ پس (به سوی حق) باز نمی گردند . ” ^Û±Û³

اگر بخواهیم به عمق و معنای عمیق این ویژگی (باطل گرایی) پی ببریم به آیه دیگری از قرآن کریم اشاره می کنیم که در آن می خوانیم؛

” آنان دل دارند ØŒ ولی نمی فهمند ØŒ چشم دارند ولی نمی بینند ØŒ گوش دارند ولی حق را نمی شنوند ØŒ این گروه همچون چهارپایان ØŒ بلکه از آنها پست تر Ùˆ گمراه ترند ØŒ ایشان غافل هستند .” ^Û±Û´

منافقان افرادی هستند که در ظاهر خود را مومن و مصلح نشان می دهند ولی در باطن ایمان ندارند ؛ با افراد بی دین ، رفت و آمد و خلوت می کنند ؛ نمازشان با کسالت و انفاقشان با کراهت است ؛ نسبت به مؤمنان عیب جویند ؛ از جبهه و جهاد فراری و از خدا غافل اند ریاکار، شایعه ساز و علاقه مند به دوستی با کفارند

۱۲- ترس و وحشت

” یا چون (گرفتاران در) بارانی تند از آسمان اند Ú©Ù‡ در آن ØŒ تاریکی ها Ùˆ رعد Ùˆ برقی است . آنان از ترس صاعقه ها Ùˆ بیم مرگ، انگشتان خود را در گوش هایشان قرار Ù…ÛŒ دهند ØŒ Ùˆ (Ù„ÛŒ) خداوند بر کافران احاطه دارد . “^Û±Ûµ

قرآن ، منافق را به شخص در باران مانده ای تشبیه کرده که مشکلات باران تند ، شب تاریک ، غرش گوش خراش رعد ، نور خیره کننده برق ، و هراس و خوف مرگ ، او را فرا گرفته ، اما او نه برای حفظ خود از باران پناهگاهی دارد و نه برای تاریکی ، نوری و نه گوشی آسوده از رعد و نه روحی آرام از مرگ .

ترس و وحشت همیشه و در همه جا همدم و همراه منافقان است ؛ در همین دنیا نیز دلهره و اضطراب و رسوایی و ذلت دامنگیر منافقان می شود و هر لحظه که خداوند بزرگ اراده فرماید، اسرار و توطئه های آنها افشا می شود .

 ۱۳- در راه ماندگی

” نزدیک است Ú©Ù‡ برق آسمان ØŒ نور چشمانشان را برباید ØŒ هر گاه Ú©Ù‡ (برقی در آن صحرای تاریک Ùˆ بارانی) برای آنان بدرخشد ØŒ در آن حرکت کنند ØŒ ولی همین Ú©Ù‡ تاریکی ØŒ ایشان را فرا گرفت بایستند . Ùˆ اگر خداوند بخواهد ØŒ شنوایی Ùˆ بینایی آنان را (از بین) Ù…ÛŒ برد ØŒ همانا خداوند بر هر چیزی تواناست .” ^Û±Û¶

 زهرا اجلال- گروه دین و اندیشه تبیان

۱- سفینه البحار / ج ۲ / ص ۶۰۵

۲ ۲-۹-  بقره/ آیه ۸ تا ۱۵

Û±Û°- Û±Û° – تفسیر نورالثقلین / ج Û± / ص Û³Û°

۱۱- بقره/ آیه ۱۶

۱۲- همان / ۱۷

۱۳- همان / ۱۸

۱۴- اعراف/ آیه ۱۷۹

۱۵- بقره / ۱۹

۱۶-  همان/ ۲۰

منبع: تفسیر قرآن کریم (آیات برگزیده): برگرفته از تفسیر نور / محسن قرائتی