«افکار عمومی» و سکوت رازآلود «دولت راست‌گویان»

به‌گزارش خبرنگار حوزه دولت خبرگزاری فارس، محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت در نشست خبری روز چهارشنبه چهارم دی ماه خود با خبرنگاران پس از جلسه هیئت وزیران از تکدّر خاطر رئیس جمهور نسبت به درج برخی اخبار غیر واقعی در رسانه‌ها و انتساب آنها به دولت‌مردان خبر داد و بعد از گلایه از این موضوع، توصیه‌هایی نیز به رسانه‌ای ها داشت.

ظاهراً ماجرای دلخوری حسن روحانی از رسانه‌ها، از انتشار دو یادداشت به نام او در نشریات آلمانی و کویتی و بازنشرشان در رسانه‌های داخلی که البته رد ارتباط آنها با رئیس دولت توسط مشاور رسانه‌ای وی و اصرار منابع خبر بر اصالت آنها را در پی داشت، آغاز شد اما این نارضایتی منحصر به موارد مذکور نماند و زمینه‌ساز هجمه دولتی ها به برخی رسانه‌ها شد.

نوبخت در خلال Ú¯Ù¾ Ùˆ گفتش با خبرنگاران پس از دفاع تمام قد از ساختار Ùˆ نحوه اطلاع‌رسانی دولت Ú©Ù‡ آن را ایده‌آل دانست، تلویحاً به اصحاب رسانه متذکر شد در انتشار اخبار مربوط به دولت تدبیر Ùˆ امید هماهنگ‌تر عمل کنند اما مسأله این است Ú©Ù‡ چرا در عالم واقع، این هماهنگی بین نهاد اجرا Ùˆ رکن چهارم دموکراسی – حتی در سطح رسانه‌های همسو با دولت – Ø´Ú©Ù„ نمی گیرد؟

* یک فلاش‌بک ساده

کارشناسان علم ارتباطات، رسانه را نافذترین ابزار هدایت افکار عمومی و به تبع آن راهبردی ترین تکنولوژی برای قبض و بسط قدرت و مشروعیت در هزاره سوم می دانند.

از این منظر، رسانه‌ها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، با ظرفیت عظیم و بالقوه خود همچون پل ارتباطی حاکمیت و ملت عمل کرده و در چارچوب اخلاق حرفه‌ای و الزامات قانونی برای تحقق اهداف متعالی نظام حاکم بر کشورها حرکت می کنند.

جلب اعتماد عمومی از سوی رسانه‌ها، علاوه بر رعایت الزامات اعلام شده، نیازمند برخورداری از اطلاعات روز و انعکاس اخبار دقیق و سریع از تحولات جهانی است که تعامل ارکان حاکمیت در این مهم نقش به سزایی دارد و از این رو، دولت‌مردان همواره تلاش می‌کنند که از خود تصویری مدافع جریان آزاد اطلاع‌رسانی به نمایش بگذارند.

* مخالفت با برخورد گازانبری

«من سرهنگ نیستم»، ماندگارترین و کاربردی ترین جمله روحانی در رقابت انتخاباتی با 6 داوطلب ریاست جمهوری یازدهم و ناظر بر مخالفت با ایجاد فضای امنیتی و شیوه‌های محدودکننده در عرصه‌های گوناگون بود که با اعلام برائت وی از روش های «گازانبری» در مواجهه با حوزه‌ها و پدیده‌های اجتماعی کامل شد.

این عبارت، بیش از همه مورد اقبال رسانه‌ها به ویژه مطبوعات و سایت‌های وابسته به اردوگاه اصلاح‌طلبان قرار گرفت که بیان آن را نشانه‌ای برای آغاز فصل جدیدی از تعامل دولت با اصحاب قلم و نمادی از استقرار یک دولت دموکرات تعبیر کردند.

روحانی در جریان رقابت‌های انتخاباتی 92 جملات دیگری هم بیان کرد که به مذاق رسانه‌ای‌ها خوش آمد؛ آنجا که از تشکیل «دولت راست‌گویان» و «پاسخگویی شفاف و مستمر به مردم» سخن به میان آورد و گفت که به ‌صورت نوبه‌ای از عملکرد خود و همکارانش به افکار عمومی گزارش می دهد.

عُمْر این شعارها اما کوتاه بود Ùˆ با اعلام پیروزی روحانی در انتخابات 24 خرداد و استقرار تیم جدید مشاوران او، فضایی به وجود آمد که فعالان رسانه‌ای – حتی حامیان دولت اعتدال -تداوم آن را موجب پیدایش تدریجی فضای امنیتی دانستند.

اگر چه گمانه زنی و انتشار شنیده‌ها به سبکی رایج در حوزه رسانه تبدیل شده اما گاهی انتشار این نوع اخبار آسیب‌هایی در پی دارد که تعامل تعریف شده نهاد قدرت با رسانه‌ها، در کاهش آنها نقش به سزا دارد.

عدم ارتباط میان حلقه اصلی یاران روحانی و اصحاب رسانه از بدو شکل گیری دولت یازدهم و اکتفا به تائید و تکذیب خبرها توسط مشاور رئیس جمهور، همواره موجب گمانه ‌زنی‌ هایی در رسانه‌ها شد که از ابتدا مورد گلایه دولتی ها بوده است.

ارسال نامه رئیس جمهور آمریکا به روحانی بعد از پیروزی او، انتشار اسامی گوناگون به عنوان اعضای کابینه تدبیر و امید، معرفی کابینه در روز تحلیف و بحث حضور یا عدم حضور منتخب ملت در مجلس قبل از برگزاری آئین تحلیف، از جمله این خبرها بود.

هنگامی که مسئولان رسانه‌ای دفتر رئیس‌ جمهور منتخب برای اولین بار مدیران خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های رسمی کثیرالانتشار را به برگزاری نشست هم‌اندیشی بررسی راه‌های تقویت تعامل دولت و رسانه دعوت کردند، انتقاد از رویکرد رسانه‌ای دولت به علت عدم حضور روحانی در جلسه و سخنرانی نماینده او، توسط مدیر مسئول اصلاح‌طلب روزنامه «اطلاعات» کلید خورد.

*آغاز مشکلات دولت در ماه عسل

احتمالا گله‌گذاری شدید وزیر ارتباطات از رسانه‌ها معطوف به همین حاشیه‌ها بود Ú©Ù‡ گفت “هر دولت حداقل تا 6 ماه اول کارش ماه عسل دارد اما ما در روزهای اول هم با رسانه‌ها مشکل داشتیم”Ø› محمود واعظی البته “جریانات خاص” را در بروز این مسأله مقصر دانست Ùˆ از سهم دولتی‌ها در بروز این وضعیت غفلت کرد!

ناهماهنگی در بخش رسانه‌ای دولت پس از استقرار روحانی Ùˆ یارانش در پاستور نیز ادامه یافت Ùˆ از همان ابتدا مورد نقد رسانه‌ها قرار گرفت Ùˆ سایت «انتخاب» از رسانه‌های نزدیک به دولت، با انتشار مطلبی تحلیلی متذکر شد: “بخش‌های ستاد رسانه‌ای دولت - معاونت ارتباطات دفتر رئیس‌ جمهور، معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد Ùˆ شورای اطلاع‌رسانی – نتوانستند در حوزه ساماندهی امور رسانه‌ها موفق عمل کنند Ùˆ اکثر قریب به اتفاق فعالان رسانه‌ای حامی جریان اعتدال Ùˆ اصلاحات، از سردرگمی Ùˆ فقدان توجه به راهبری در این عرصه ناراضی‌اند”.

*گزارش صد روزه در یک گعده‌ شبانه 

دامنه این انتقادات به ارائه اولین گزارش رئیس‌ جمهور از عملکرد 100 روزه دولت در رسانه ملّی هم کشیده شد و کارشناسان رسانه، آن را گعده شبانه‌ سه مجری مشهور تلویزیون با عالیترین مقام اجرایی کشور دانستند که به طرح مباحث تئوریک و نقد دولت گذشته به جای تشریح اقدامات قوه مجریه برگزار شد.

صادق زیباکلام از چهره‌های سیاسی همسو با دولت، در زمره کسانی است Ú©Ù‡ معتقدند اولین گزارش رسانه‌ای روحانی از عملکرد دولتش تجربه موفقی در کارنامه ÙˆÛŒ در عرصه اطلاع‌رسانی ثبت نکرد Ùˆ گفت Ú©Ù‡ “اولین گزارش رئیس جمهور را از نظر ساختاری غلط Ùˆ از نظر محتوایی ناشیانه بود”.

سخنگوی دولت در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با رسانه‌ای‌ها، اطلاع‌رسانی دولت یازدهم را در حد معقول و مطلوب و در مقایسه با گذشته با نظم و انضباط قابل پذیرش توصیف کرد و دلیل این مدعا را برگزاری نشست‌های هفتگی‌اش و وقت‌گذاشتن برای پاسخگویی به حجم بالای سؤالات خبرنگاران و همچنین پاسخگویی وزرا به مجلس عنوان کرد.

*بهترین‌ها: خاتمی و احمدی‌نژاد

یک مقایسه ساده بین عملکرد چهار دولت‌ اخیر – فارغ از بررسی محتوایی اظهار نظرهای مسئولان – نشان می‌دهد که بیشترین Ùˆ سازمان یافته ترین پاسخگویی مربوط به دولت‌های اصلاحات و احمدی‌نژاد (به استثنای اواخر دولت دهم) بوده است.

در دولت محمد خاتمی علاوه بر در دسترس بودن سخنگوی دولت و مسئولان امور رسانه‌ها، جلسات سخنگو با خبرنگاران به صورت منظم برگزار می شد و از سوی دیگر خبرنگاران در حاشیه جلسات هیئت دولت برای طرح سؤالات خود به راحتی با وزرا در ارتباط بودند.

در دولت احمدی‌نژاد نیز علاوه بر تعیین سخنگوی دولت و برگزاری نشست‌های منظم او در روزهای دوشنبه و نیز انتخاب سخنگوی اقتصادی دولت که البته بیشتر در حاشیه جلسات هیئت وزیران در جمع خبرنگاران حضور می یافت، وزرا هر هفته بدون هیچ محدودیتی پاسخگوی سؤالات خبرنگاران بودند.

رئیس جمهور و اعضای دفتر وی و همچنین تیم مشاورانش نیز به‌طور آنلاین در مجامع عمومی (هم در نشست‌‌های خبری و جلسات هیئت دولت در پایتخت و هم در جریان سفرهای استانی دولت)، بدون هیچ محدودیتی پاسخگویی سؤالات خبرنگاران بودند.

* پاسخگو یا Spokesman؛ مسأله این است!

این رویه اما در دولت تدبیر و امید پس از برگزاری دو کنفرانس خبری رئیس جمهور در نخستین روزهای استقرار دولت یازدهم، دستخوش تغییر و تحول اساسی شد و در گام نخست، سخنگوی دولت بر اساس تعریف جدید از این مسئولیت (Government Spokesman)، صرفاً مأمور تشریح مصوبات دولت و پاسخگویی به سؤالات اقتصادی شد.

در مرحله بعد، محدودیت‌هایی برای ارتباط مستقیم خبرنگاران با وزرا و پاسخگویی اعضای کابینه به سؤالات آنان در حاشیه جلسات هفتگی هیئت دولت ایجاد شد که این محدودیت‌ها، هر روز بیشتر می شود.

* خط ویژه وزرای دولت راست‌گویان

این روزها بعد از ایجاد مسیر ویژه برای عبور وزرا از بین خبرنگاران در حیاط پاستور و انتقال خبرنگاران به محلی خارج از مکان تشکیل جلسات کابینه، روال پاسخگویی آقای سخنگو و اعضای دولت به خبرنگاران این گونه شده که نوبخت در هر جلسه همراه دو عضو انتخابی کابینه در ساختمان شهید بهشتی نهاد ریاست جمهوری حضور می یابد که این شبهه را ایجاد کرده به مرور این دست جلسات تعطیل خواهد شد!

به این مطلب می توان عدم پاسخگویی شفاف درباره برخی مسائل مربوط به حوزه سیاست خارجی با وجود اطلاع‌رسانی لحظه‌به‌لحظه رسانه‌های غربی از تحولات و نیز فهرست برنامه‌ها وسفرهای رئیس جمهور را اضافه کرد که بدون حضور خبرنگاران در ماه‌های اخیر انجام شده است.

* واقعاً دانستن حق مردم است؟ 

تردیدی نیست که با توجه به رقابت گسترده رسانه‌ها در عصر انفجار اطلاعات، محدودیت در تعامل نهاد اجرایی با خبرگزاری ها و نشریات که باید مردم را در جریان آخرین تحولات مهم جهانی قرار دهند، نمی تواند پاسخگوی حجم بالای مطالبات افکار عمومی که «دانستن» را «حق» خود می داند، باشد؛ شاید به همین علت اولین جلسه هم‌اندیشی دولت جدید با مدیران رسانه‌ها، اولین نشست‌ خبری نوبخت و حتی نخستین جلسه محمد نهاوندیان رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت با انتقادات گسترده رسانه‌ای‌ها مواجه و دچار حاشیه‌ها شد.

* برخورد سرهنگی در حوزه فرهنگی

سخنگوی دولت همچنین در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه حجم خبرهای دروغ Ùˆ اظهار نظرهای بی‌ پایه Ùˆ اساس منتسب به دولت Ùˆ رئیس‌ جمهور در حال افزایش است Ú©Ù‡ البته دولت قصد ندارد وقت خود را صرف تکذیب تک تک آنها کند، گفت: “انتظار داریم خبری Ú©Ù‡ درباره دولت است، از خود دولت سخنگو Ùˆ یا روابط عمومی Ùˆ وزرا پرسیده Ùˆ در آنها تدقیق Ùˆ تأمل شود Ùˆ به صرف این ‌که خبری شنیده شد، عجولانه روی سایت‌ منتشر نشده Ùˆ در معرض اطلاع عموم قرار نگیرد؛ در این صورت کار دولت هم سبک می‌شود”.

نوبخت گفت که اصحاب رسانه باید برای اطلاع از صحت و سقم خبرهایشان از او و وزرا سؤال کنند اما نگفت که با وجود هفت خان برای برقراری این ارتباط، چگونه می توان در اولین فرصت به حقیقت دست یافت؟

نوبخت گفت که وزرا در دسترس هستند و روابط عمومی دارند اما نگفت که تکلیف مصوبه دولت که در سکوت به مقامات دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شده که آنها را به هماهنگی لازم! قبل از ارائه پاسخ در هر زمینه‌ای ملزم کرد، چه می‌شود؟

نوبخت از خبرنگاران خواست که قبل از انتشار هر خبری درباره دولت، صحت و سقم آن را از مسئولان جویا شوند اما نگفت برخی مسئولان دولتی در مواجهه با نماینده رسانه‌های غیر همسو متعصبانه برخورد کرده و در خوشبینانه‌ترین حالت‌، نسبت به مسائل ابراز بی اطلاعی می‌کنند!

بی تردید نداشتن راهبرد و ساختار مشخص رسانه‌ای در دولت و ایجاد محدودیت در این عرصه، در درازمدت آسیب زاست و دولت تدبیر و امید باید هر چه سریع‌تر کلید تدبیر را برای ساماندهی فعالیت‌های خود در این حوزه بچرخاند.

سکوت و خاموشی بدون توجیه منطقی در خصوص آنچه پیرامون ما رخ می دهد، می تواند علاوه بر رواج شایعه در جامعه، حاشیه امنی برای پیوند برخی صاحبان قدرت و ثروت ایجاد کند که این نه به سود کشور و ملت است و نه نفعی برای دولت دارد.